De opdracht

Het verlies aan rituelen en symbolen bij het begraven en de nood om op een begraafplaats nieuwe symbolen vorm te geven die recht doen aan verschillende culturen, vormen  een interessante uitdaging voor een kunstwerk. Ook in de samenstelling van de opdrachtgeversgroep, met zowel bewoners als professioneel betrokkenen, schuilen mooie kansen.

De opdrachtgevers

De lokale begrafenisondernemer, moreel consulenten van diverse religieuze en vrijzinnige strekkingen, leden van de kunstwerkgroep ART Borgloon... : allen ervaarden ze het nieuwe, in het glooiende Loonse landschap ingeplante centrale kerkhof als koud, chaotisch en zonder ziel.  Nochtans zoek je op een kerkhof net troost, rust en bezinning. Zou kunst hier een taak kunnen vervullen?

De professionele kennis en ervaring van de opdrachtgevers vormen het startpunt voor de bemiddelaar van de Nieuwe Opdrachtgevers. In een reeks gesprekken en ontmoetingen onderzocht Thérèse Legierse samen met de Loonse opdrachtgevers de beeldende mogelijkheden die bij hun wensen pasten. 

Wesley Meuris

In een volgende stap werd uitgekeken naar een kunstenaar die hun interesses en gevoeligheden deelde en die op hun wensen en noden kon inspelen. De opdrachtgevers wilden graag een kunstwerk dat een gevoel van ruimtelijke eenheid aan het kerkhof zou kunnen verlenen en dat ook de eenheid tussen het leven hier en dat van later kon verbeelden. Ze raakten gefascineerd door het werk van de jonge Belgische kunstenaar Wesley Meuris, die vaak vanuit architectuur en patronen rond structuur werkt.  Een ontmoeting met Meuris werkte alle twijfel weg: met deze kunstenaar wilde men graag in zee!

Het kunstwerk

‘Wij hebben ons altijd blind gestaard op de kaalheid en de onvolkomendheden van het terrein, jij neemt ons mee naar het einde en je toont ons de hemel’, is de enthousiast reactie van de opdrachtgevers op de eerste idee-schets van het werk dat Meuris voor hen wil maken. Nog eens enkele maanden later krijgt het werk na overleg en onderzoek zijn definitieve vorm.

De kunstenaar plant helemaal achteraan op het kerkhof de monumentale installatie ‘Memento’ in. De zuivere, wit stalen ronde vorm contrasteert met de lineaire patronen van de begraafplaats. Door zijn afmetingen (5 meter hoog en 10 meter breed) vormt het werk een goed zichtbaar baken in het glooiende landschap. ’s Nachts geeft het werk zijn vorm en materialiteit op om zuiver licht te worden.

Door de ligging van het werk achteraan de centrale as van het terrein, dringt het zich niet op. Als bezoeker aan het kerkhof word je uitgenodigd om ernaartoe te bewegen. Twee subtiel van de as afgewende openingen laten toe om in het werk binnen te stappen. Tegelijk open en gesloten laat het monument zich beleven als een ruimte voor afzondering, bezinning en reflectie. Verschillende elementen versterken de uitnodiging om de reële wereld achter zich te laten.

De cilindervorm zorgt voor een desoriënterende akoustiek. Wie in het monument staat, kan de geluiden die van buiten doordringen onmogelijk plaatsen. Aan de binnenzijde van het werk brengt Meuris een visueel patroon van zwevende stalen plaatjes aan, die van de basiswand loskomen.

Gemaakt uit hoogglanzend materiaal constrasteren deze plaatjes met de mat witte basiswand, waardoor een interessant spel met schaduwen en reflectie ontstaat. In hun vorm verwijzen ze naar naambordjes, als metafoor voor de vele individuele overledenen. Doordat Meuris ze leeg laat, valt het oog vooral op de repetitieve structuur, die nergens een visueel ankerpunt (voor de blik) biedt. 

Dissimenatie

Door de grote betrokkenheid van de opdrachtgevers, nemen ze zelf het initiatief voor tal van kleinschalige projecten die meehelpen om de betekenis van het kunstwerk te dragen aan hun stadgenoten en anderen die vroeger of later van dit kerkhof gebruik zullen maken.

Samen met de dienst cultuur van Borgloon organiseerden ze begeleide fietstochten, waarbij de gids extra aandacht vestigde op het kunstwerk.
Verder was er een tentoonstelling in de Gasthuiskapel op initiatief van de werkgroep ARTBorgloon. Centraal staat de verzameling doodsprentjes van stadsinwoner Germain Houben. Zijn collectie bevat heel wat opmerkelijke stukken over de eeuwen heen. Ze sluit thematisch perfect aan bij ‘Memento’. Meuris zelf participeert aan de tentoonstelling met een interventie die niet tussenkomt in Houbens collectie maar met de opstelling ervan weer refereert aan het beeld op de begraafplaats.

Onderhoud

In enkele jaren tijd werd het werk door een verkeerd gebruik van materiaal door vocht beschadigd. Grote roestplekken vervuilden de helderwitte platen. Dankzij de financiële steun van de gemeente en ook vooral van de provincie Limburg kon het werk in de zomer van 2018 gerestaureerd worden. 

Z33

Het kunstwerk 'Memento' van Wesley Meuris werd opgenomen in het PIT project van Z33. Met dit initiatief wil kunstencentrum Z33 kunst brengen in de openbare ruimte van Borgloon-Heers. Aan kunstenaars werd gevraagd om op een speciale manier op het landschap en op de lokale context in te spelen.

Het kunstwerk kwam er naar aanleiding van CAMPAGNE/CAMPAGNE, waarbij de Nieuwe Opdrachtgevers kleinere gemeenten aanspoort om haar bewoners warm te maken opdrachtgever te worden van een kunstwerk. Gemeentebesturen kunnen hun idee indienen bij een jury die beslist welke opdracht – onder begeleiding van de Nieuwe Opdrachtgevers - zal worden uitgevoerd.